Wycena zapasów (wycena rzeczowych składników majątku obrotowego) – wycena bilansowa na koniec okresu sprawozdawczego zgodnie z regulacjami prawnymi składników majątkowych zakupionych i przeznaczonych do odsprzedaży. Polega ona na wycenie według ceny nabycia i kosztów wytworzenia.
W skład rzeczowych aktywów obrotowych (zapasów) wchodzą:
- towary – stanowiące własność jednostki wyroby obcej produkcji przeznaczone do odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym, znajdujące się w magazynach lub punktach sprzedaży;
- materiały – nabyte od obcych kontrahentów i ewentualnie wyprodukowane przez własne komórki pomocnicze: surowce i inne materiały podstawowe, paliwa, materiały pomocnicze, opakowania, części zamienne do maszyn i urządzeń; ponadto w skład materiałów wchodzą także odpady, produkty uboczne i odzyski powstałe w toku produkcji, likwidacji środków trwałych kwalifikujących się do zużycia na własne potrzeby oraz sprzedaż.
Materiały i towary są wyceniane po cenie nabycia w związku z tym że zostały zakupione od innej jednostki gospodarczej, natomiast produkty są wyceniane po koszcie wytworzenia jako ze zostały przez nas wyprodukowane.
Cena zakupu – jest to cena, która musi zapłacić nabywca za dostarczone mu materiały lub towary bez naliczonego podatku VAT. Jeżeli materiały lub towary zostały sprowadzone z zagranicy cena zakupu powiększona zostaje dodatkowo o cło, podatek importowy od towarów sprowadzanych lub nadsyłanych z zagranicy i podatek akcyzowy. Koszty zakupu, jakie ponosi odbiorca nie są wliczane do ceny zakupu.
Cena nabycia – obejmuje cenę zakupu (Cz) składnika majątku powiększoną o koszty zakupu (Kz) i pomniejszoną o ewentualne rabaty lub opusty (R).
Zatem: Cena nabycia = Cz + Kz – R
Kosztami zakupu mogą być:
- koszty transportu,
- koszty ubezpieczenia,
- koszty załadunku i wyładunku,
- koszty montażu i przeszkolenia pracowników,
- inne uzasadnione koszty bezpośrednio związane z zakupem składnika aktywów i przystosowaniem do stanu zdatnego użytkowania lub wprowadzenia do obrotu.
Koszty wytworzenia – obejmują koszty, które są w sposób bezpośredni związane z produkcją poszczególnych produktów oraz te koszty pośrednie, które przypadają na okres ich wytworzenia. Do kosztów wytworzenia nie zalicza się kosztów ogólnego zarządu oraz kosztów sprzedaży.
Z reguły w jednostce gospodarczej mamy do czynienia z różnorodnym asortymentem materiałów. W związku z tym wycena rozchodów materiałów według rzeczywistej ceny nabycia byłaby bardzo uciążliwa, dlatego też wiele jednostek gospodarczych stosuje stałe ceny ewidencyjne. Podstawową cechą stałych cen ewidencyjnych jest ich niezmienność w ciągu roku obrotowego lub cyklu produkcyjnego. Za podstawę ustalenia tych cen przyjmuje się te ceny nabycia lub zakupu, które występowały najczęściej. Podczas stosowania stałych cen ewidencyjnych prowadzi się tzw. rachunek odchyleń. Po prostu ustala się dla każdej transakcji różnice pomiędzy rzeczywistą wyceną zakupu a stałą ceną ewidencją.
Metoda ta ma wiele zalet:
- usprawnia znacznie wycenę, dokumentacje,
- umożliwia uproszczenie techniki rachunkowej,
- pozwala na zaobserwowanie różnic pomiędzy cenami zaplanowanymi a cenami które rzeczywiście są płacone w ciągu roku,
- umożliwia sprawniejszą ewidencję przyjęcia i wydania materiałów oraz sprawniejszą kontrolę kosztów ich zakupu.
Metody stałych cen ewidencyjnych nie można stosować, gdy różnice pomiędzy cenami są duże, gdyż może to spowodować zniekształcenie wyceny.
Przy stałych w czasie cenach nabycia wycena rozchodów rzeczowych składników majątku obrotowego opiera się na metodzie rzeczywistej jednostkowej ceny nabycia bądź kosztu wytworzenia rozchodowego składnika. Zdarza się jednak tak, że koszty zakupu każdej partii tego samego materiału mogą być różne. Może to być związane z inflacją czy też nawet położeniem siedziby dostawcy. Przy wycenie rozchodów materiałów można zastosować opisane poniżej rozwiązania.
FIFO (first in – first out, czyli pierwsze weszło – pierwsze wyszło) – czyli przyjęcie ceny najwcześniejszej; dowody rozchodów są wyceniane na podstawie pierwszej dostawy, która znajduje się w magazynie, a po jej wyczerpaniu na podstawie dostawy następnej. Metoda ta jest stosowana najczęściej i jest najlepsza w przypadku szybkiej rotacji materiałów.
LIFO (last in – first out, czyli ostatnie weszło – pierwsze wyszło) – czyli przyjęcie ceny najpóźniejszej; rozchody wycenia się na podstawie ostatniej dostawy, która zalega w magazynie, a po ich wyczerpaniu według cen dostawy, która była wcześniej. Metoda ta jest najlepsza w warunkach inflacji.
Metda ceny przeciętnej polega na przyjęciu ceny przeciętnej – po każdej dostawie ustala się cenę średnią, którą można policzyć według wzoru:
(wartość stanu poprzedniego + ostatni przychód materiałów) / ilość odpowiadająca tym wartościom
W przypadku przyjęcia cen przeciętnych należy pamiętać, ze wymagają one każdorazowego ustalenia ich od nowa w kolejnych okresach sprawozdawczych.
