Amortyzacja – w prawie bilansowym i podatkowym oznacza koszt związany ze stopniowym zużywaniem się środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Amortyzacja jest kosztem, który nie wiąże się z wypływem środków pieniężnych. Z amortyzacją łączy się pojęcie umorzenia.
Umorzenie to wyrażone wartościowo zużycie środka trwałego (wartości niematerialnej i prawnej) od początku jego używania. Umorzenie, to inaczej zakumulowana (zsumowana) dotychczasowa amortyzacja. Przykładowo: środek trwały ma wartość początkową 6000 zł. Amortyzacja w pierwszym roku użytkowania środka trwałego wyniosła 1200 zł, w drugim również 1200 zł. Umorzenie środka trwałego po dwóch latach użytkowania wynosi 2400 zł.
Według ustawy o rachunkowości środkami trwałymi są: rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki (do prowadzenia działalności operacyjnej). W szczególności zalicza się do nich:
- nieruchomości – w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
- maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy;
- ulepszenia w obcych środkach trwałych;
- inwentarz żywy.
Zaliczenie lub niezaliczenie składnika majątku do środków trwałych, nie jest wyznaczone przez jego wartość.
Oprócz środków trwałych amortyzuje się również wartości niematerialne i prawne czyli niepieniężne, niemające postaci fizycznej, możliwe do zidentyfikowania aktywa trwałe, używane w celu wykorzystania w procesie produkcyjnym, dostawach towarów i świadczeniu usług, czyli do prowadzenia działalności operacyjnej, niebędące aktywami inwestycyjnymi (np. oprogramowanie komputerowe, koszty prac rozwojowych, licencje, patenty, wzory towarowe, wartość firmy itp.).
Prawo bilansowe podchodzi nieco inaczej do niektórych kwestii związanych z amortyzacją niż prawo podatkowe. Różnice dotyczą m.in. momentu rozpoczęcia odpisów amortyzacyjnych, wyłączeń z amortyzacji, stawek i metod amortyzacji. Według prawa bilansowego amortyzuje się składniki rzeczowych aktywów trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, nie wcześniej niż w momencie oddania ich do użytkowania. Nie amortyzuje się zatem np. środków trwałych będących w budowie.
Przykład: Jednostka gospodarcza zakupiła maszynę. Maszyna musi zostać zainstalowana. Dopiero po zakończeniu instalacji (oddaniu do użytkowania) należy rozpocząć amortyzowanie tego środka trwałego.
Według prawa podatkowego amortyzację trzeba rozpocząć pierwszego dnia miesiąca, następującego po miesiącu, w którym składnik wprowadzono do ewidencji. Środki trwałe wprowadza się do ewidencji najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania. Od tej zasady istnieją jednak w prawie podatkowym odstępstwa.
Środek trwały i wartość niematerialną i prawną amortyzuje się do momentu, gdy ich umorzenie:
- zrówna się z wartością początkową pomniejszoną w niektórych przypadkach o przewidywaną wartość odzyskiwalną,
- składnik majątku zostanie sprzedany, oddany,
- z innych powodów wycofany z użytkowania.
Zgodnie z prawem bilansowym nie amortyzuje się gruntów, chyba, że służą one wydobyciu kopalin metodą odkrywkową. Przepisy podatkowe nie pozwalają amortyzować nie tylko gruntów, ale także np. prawa wieczystego użytkowania gruntów.
Ustawa o rachunkowości daje jednostkom swobodę w wyborze metod amortyzacji. Określa jedynie, że przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej należy uwzględnić okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, na który mają wpływ poniższe czynniki:
- liczba zmian, na których pracuje środek trwały,
- tempo postępu techniczno-ekonomicznego,
- wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych produktów albo innym właściwym miernikiem,
- prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego,
- przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego.
Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wskazują sytuacje, kiedy powinno mieć miejsce
:
- zastosowanie stawek amortyzacyjnych, które zostały określone w wykazie rocznych stawek zwanym dalej „wykazem stawek” w tym także:
- zastosowanie stawek amortyzacyjnych, które są określone w „wykazie stawek” – podwyższone, zastosowanie współczynników określonych w ustawach,
- zastosowanie stawek obniżonych w stosunku do tych określonych w „wykazie stawek”,
- zastosowanie stawek ustalanych indywidualnie,
- zastosowanie metody degresywnej – malejących stawek w poszczególnych latach podatkowych,
- zastosowanie metody „jednorazowego odpisu dla małych i rozpoczynających działalność podatników”.
Podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, których wartość początkowa nie przekracza 3 500 zł; Ustawa o rachunkowości zezwala również na odpisy grupowe, lub jednorazowe, nie podając jednakże górnej granicy wartości początkowej środka.
Odpis amortyzacyjny może być dokonany raz w okresie sprawozdawczym za cały okres sprawozdawczy przed dniem bilansowym. Jednak większość jednostek dokonuje odpisów częściej: raz na miesiąc czy raz na kwartał
. W ustawach o podatku dochodowym częstotliwość dokonywania odpisów amortyzacyjnych nie odbiega od tych ujętych w ustawie o rachunkowości.
